تعریف و کاربرد پرسشنامه
پرسشنامه چیست؟
در تعاریف متعددی پرسشنامه را ابزاری برای انجام تحقیقات و مطالعات علمی – پژوهشی معرفی می‌کنند که به موجب آن می‌توان درباره موضوعی اطلاعات کثیری را جمع‌آوری و ثبت کرد. این تعریف محدوده کارایی این ابزار را بسیار وسیع نشان می‌دهد؛ اما در واقع تعریف دقیق این ابزار به نوع کاربرد آن در حیطه تحقیق بستگی دارد. در برخی مطالعات پژوهشی محقق قصد دارد در ارتباط با موضوعی نگرش افراد را بررسی کند و در موارد دیگری تمایل دارد میزان دانش و اطلاعات افراد مختلف را بسنجد که در هر دو حالت پرسشنامه ابزار خوبی است تا با طراحی یکسری سوال به اطلاعات مورد نیاز دست یابیم.
بنابراین در تعریف این مفهوم می‌توان گفت پرسش نامه ابزاری است که در تحقیقات علمی و مطالعات مختلف با مجموعه‌ای از سوالات به بررسی میزان دانش، تفکر و نگرش و عملکرد افراد در ارتباط با موضوعی خاص پرداخته و مجموعه ارزشمندی از داده‌ها را برای محقق جمع‌آوری می‌کند و در هر روش مطالعاتی از جمله تحقیقات کمی و کیفی کاربرد وسیع و گسترده‌ای دارد.
محققین پرسش نامه را ستون فقرات هر نظرسنجی معرفی می‌کنند و در طراحی آن از استانداردهای خاصی پیروی کرده و اصول و روش‌های علمی معتبر در این زمینه را اصل اساسی طراحی سوالات می دانند. بنابراین این ابزار با استانداردهای خاصی که در طراحی دارد روش مهم و معتبری در گردآوری داده‌ها می‌باشد و داده‌های به دست آمده از آن بسیار ارزشمند و قابل اعتماد است.
پرسشنامه چیست؟
کاربرد پرسشنامه
همانطور که از تعاریف مشخص است، پرسش نامه ابزار محدودی نیست و می‌توان از آن در انواع مطالعات علمی و پژوهشی حتی تحقیقات بازار نیز استفاده کرد و به حجم کثیری از داده‌های قابل اعتماد رسید. بنابراین آنچه در این مقاله لازم است بدان پرداخته شود این است که پرسش نامه چه کاربردهایی دارد؟ در چه زمینه‌هایی قابل استفاده است؟ با چه هدفی طراحی می‌شود؟ و سوالاتی از این دست که باید در گام اول بگوییم محققین در زمینه‌های گوناگون علمی و مطالعات صنعتی و پژوهشی از این ابزار استفاده می‌کنند؛ اما به طور کلی کاربرد پرسشنامه را در سه مورد می‌توان عنوان کرد:
- ابزاری برای سنجش نگرش و ترجیحات افراد یک جامعه:
وقتی شما علاقمند هستید تا درباره موضوعی خاص طرز تفکر و نگرش افراد یک جامعه را ارزیابی کنید یا میزان علاقمندی و ترجیحات افراد را در ارتباط با موضوعی یا کالایی بررسی کنید، پرسش نامه با طراحی سوالات متفاوت، در واقع یک نظرسنجی است که می‌تواند اطلاعات مورد نیاز شما را به روشی هدفمند جمع‌آوری کند و داده‌های ارزشمندی را به دست آورد.
- ابزاری برای سنجش واقعیت‌ها:
شاید تا به حال در زمینه‌های مختلف همچون ثبت‌نام باشگاه، مدرسه، کلاس فوق برنامه، دانشگاه و … فرم‌هایی را تکمیل کرده باشید. این فرم ها شامل تعدادی سوال هستند که اطلاعات و مشخصات فردی شما را می‌پرسند. در واقع این فرم‌ها نیز نوعی پرسشنامه هستند که در ثبت و جمع‌آوری اطلاعات مشخصی استفاده می‌شوند.
- ابزاری برای سنجش رابطه بین چند متغیر:
بررسی رابطه بین چند متغیر بیشتر در مباحث آماری انجام می‌شود؛ اما ممکن است شما در ارتباط با موضوعی خاص قصد داشته باشید که رابطه بین چند متغیر را بررسی کنید. به عنوان مثال رابطه بین جنسیت و سن ازدواج، رابطه بین تحصیلات و درآمد افراد، رابطه بین تحصیلات و میزان مطالعه و …. که در تمامی این موارد می‌توان از پرسش نامه برای ثبت اطلاعات شخصی مثل سن و از طراحی سایر سوالات در بررسی نظر، نگرش و عملکرد افراد استفاده کرد.
بنابراین طراحی سوالات بسته به هدف تحقیق متفاوت خواهد بود و قطعا با وجود تنوع کاربردهای این ابزار نظرسنجی، با انواع پرسشنامه نیز مواجه هستیم که کمک گرفتن از آنها می‌تواند در طراحی سوالات استاندارد و مناسب موثر باشد.
کاربرد پرسشنامه
انواع پرسشنامه
در طراحی پرسش نامه‌ها با انواع مختلفی از قالب‌ها و روش های علمی مواجه هستیم که هر یک در انتخاب سوالات و نحوه طرح سوالات اثرگذار هستند؛ اما به طور کلی باید گفت در زمینه‌های مختلف پرسش نامه را در دو نوع کلی معرفی می کنند. پرسشنامه محقق ساخته و پرسش نامه استاندارد، از جمله انواع دسته بندی این ابزار معرفی می‌شود و البته استفاده از هر یک آنها در ابتدا به روش تحقیق و سپس به اهداف پژوهش بستگی دارد؛ اما به طور کل توصیه می‌شود در این زمینه از متخصصین با تجربه کمک بگیرید.
- برگه ثبت داده محقق ساخته یا پرسش نامه
پرسش نامه در واقع ابزاری مکتوب است که با طراحی سوالات مختلف در ثبت و جمع‌آوری داده‌ها استفاده می‌شود. بنابراین منظور از برگه ثبت داده یا برگه محقق ساخته پرسش نامه‌ای است که با هدفی مشخص توسط پژوهشگر طراحی شده و سوالات آن از نوع سوالات از پیش آماده نیست، یعنی سوالات توسط شخص پژوهشگر براساس موضوع تحقیق طراحی شده است.
- پرسشنامه استاندارد
پرسش نامه استاندارد در واقع اصطلاحی است که افراد در معرفی مدل‌های علمی پرسش نامه به کار می‌برند. در واقع تمامی پرسش نامه‌ها باید استاندارد و ایده آل طراحی شوند؛ اما در اینجا منظور از این اصطلاح قالب‌های مشخص و از پیش طراحی شده‌ای است که پژوهشگران در مطالعات خود از آنها استفاده می‌کنند تا سوالات مطابق با مدل‌های علمی طراحی شوند. در این زمینه مدل‌های سروکوال، کانو، اسکمپرز و فورنل به عنوان مدل‌های استاندارد و اصلی معرفی شده و پژوهشگر می تواند در ساخت برگه محقق ساخته نیز از این مدل‌ها استفاده کند یا از پرسش نامه‌های قبلی در جمع‌آوری داده‌های خود بهره ببرد.
طراحی پرسشنامه
روایی و پایایی پرسشنامه
طراحی پرسشنامه باید براساس اصول علمی خاصی انجام شود. در اغلب موارد از مباحث آماری و تکنیک‌های آماری نیز در طراحی سوالات استفاده می‌شود. همچنین به عنوان یک مرحله آزمایشی لازم است پیش از شروع تحقیق روایی و پایایی پرسشنامه مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود سوالات کامل و دقیق طراحی شده‌اند و می‌توانند محقق را به هدف مورد نظر برسانند.
در واقع منظور از بررسی روایی و پایایی این است که مشخص شود سوالات انتخاب شده کاملا مطابق با هدف تحقیق طراحی شده‌اند و داده‌هایی که از آنها به دست می‌آید دقیقا با نیاز مسئله مرتبط هستند. همچنین به منظور جلوگیری از ایجاد سوگیری در گزینه‌های پاسخگویی سوالات، لازم است در این مرحله واژگان انتخاب شده، شیوه طرح سوالات و گزینه‌های پاسخگویی مورد بررسی قرار گیرند.
در این خصوص آماردانان از آزمون‌های آماری و تکنیک‌های خاصی استفاده می‌کنند تا روایی و پایایی پرسش نامه با اصول علمی نیز مورد تایید قرار گیرد. بنابراین چه در طراحی سوالات و چه در بررسی روایی و پایایی آن به دانش یک آماردان نیاز دارید تا ضمن طراحی سوالات، استاندارد بودن پرسش نامه را نیز مورد ارزیابی قرار دهید.
در این خصوص از آنجا که طراحی پرسش نامه از جمله مراحل اصلی قبل از فرایند جمع‌آوری داده و آمارگیری معرفی می‌شود، آگنا با ارائه خدمات متفاوت در کنار شما است تا بهترین ابزار را در جمع‌آوری داده‌ها انتخاب کنید و در این زمینه ضمن دریافت مشاوره آماری می‌توانید از محصولات آگناپلاس نیز استفاده کنید تا در هر مرحله با راهنمایی یک کارشناس با تجربه و متخصص مطالعات و پژوهش‌های خود را به پیش ببرید.